Zasady pisowni słownictwa religijnego

[Hardi]

W 2004 roku Rada Języka Polskiego opracowała zasady pisowni słownictwa religijnego

Najwięcej błędów powstaje przy stosowaniu wielkiej lub małej litery.
Przy pisowni nazw osobowych wielką literą piszemy

nazwy własne wszelkich istot nadprzyrodzonych: Jahwe, Jehowa, Adonai, Allach, Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Święty, Emmanuel, Jezus Chrystus, Trójca Święta (ale: Trójca św.), Mefistofeles, Lucyfer, Belzebub, Boruta.

nazwy własne osób świętych: Święta Rodzina (ale: św. Rodzina), Matka Boska, Bogurodzica, św. Jan Ewangelista, WYJĄTEK święty mikołaj – gdy nie chodzi o konkretnego świętego, np. Michał przebrał się za świętego mikołaja.

jednowyrazowe określenia Boga, np. Opatrzność, Miłość, Stwórca, Mesjasz, Odkupiciel, Zbawiciel, Ukrzyżowany, Zmartwychwstały
określenia identyfikujące, np. Bóg Stwórca, Matka Boska Nieustającej Pomocy, Matka Boska Częstochowska.

zaimki odnoszące się do Boga (z wyjątkiem zaimka się, siebie) , np. Bądź wola Twoja – gdy wypowiedź jest skierowana do Boga.

Jeżeli nazwa osobowa nie jest jednostkowa, piszemy małą literą, np. apostoł, anioł, ale Apostoł, Anioł, gdy stanowią składnik indywidualnej nazwy, np. św. Paweł Apostoł, Anioł Stróż – gdy chodzi o istotę duchową czuwającą nad każdym człowiekiem, ale anioł stróż – gdy jest to przenośnia, np. „szpieg”.
W znaczeniu przenośnym antychryst, szatan. Jako nazwę własną konkretnej istoty: Antychryst, Szatan.

Tylko mała literą piszemy: zły duch, demon, diabeł, czart, kusiciel.

Wielką literą piszemy też urzędowe nazwy świąt . Np.: Nowy Rok, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Środa Popielcowa, Niedziela Palmowa, Wielki Czwartek, Wielkanoc, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie, Boże Ciało. Liturgiczne nazwy świąt też piszemy wielką literą, przy czym wyrazy: święto, dzień, uroczystość jeżeli nie są integralną częścią nazwy piszemy małą literą: Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego (= święta Wielkanocy albo święta Wielkiejnocy), uroczystość Narodzenia Pańskiego (= święta Bożego Narodzenia), uroczystość Objawienia Pańskiego (= święto Trzech Króli), uroczystość Wszystkich Świętych, niedziela Bożego Miłosierdzia, święto Reformacji (u protestantów). Wielką literą zapisujemy zwyczajowe nazwy świąt, np. Zielone Świątki, Zaduszki, Ofiarowanie Pańskie, Jordan, Popielec, Matki Boskiej Gromnicznej. Wigilia – dzień poprzedzający Boże Narodzenie ale wigilia – wieczór poprzedzający dzień. Gwiazdka – zwyczajowo o świętach Bożego Narodzenia (Zbliża się Gwiazdka i czas na to, aby pomyśleć o sprzątaniu) - gwiazdka – o zwyczaju obdarowywania się prezentami na Boże Narodzenie (np. Dzieci z rodzin zasiłkowych otrzymały na gwiazdkę skromny prezent).

Zwyczaje związane z danym świętem piszemy małą literą, np.: andrzejki, mikołajki.
Nazwy okresów liturgicznych piszemy małą literą: adwent, wielki post, okres wielkanocny, okres zwykły, oktawa, nowenna, dni kwartalne, triduum. Można pisać wielką literą: Wielki Post, Adwent – tzw. okresy szczególnie ważne. Wyjątki: Wielki Tydzień i Triduum Paschalne

Przy tytułach wielką literą piszemy pierwszy człon, np. Biblia, Mszał rzymski, Kodeks prawa kanonicznego, Psałterz floriański Wyjątek to Katechizm Kościoła Katolickiego ¬–Kościół Katolicki piszemy tu wielką literą, bo jest to nazwa oficjalna). W tytułach ksiąg uznanych w danej wspólnocie religijnej za objawione używamy wielkiej litery, np.: Pismo Święte (ale Pismo św.), Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Stary Testament, Nowy Testament, Księga Liczb, List do Galatów. Przy przekładach Biblii wielką literą piszemy pierwszy wyraz Biblia brzeska, ale Psałterz Dawidów lub Biblia Wujka – drugi wyraz jest nazwą własną osoby. Wyjątek: Biblia Tysiąclecia.

Wielką literą piszemy też pierwszy człon nazwy: Dziesięć przykazań, Dziesięcioro przykazań, Ojcze nasz, Osiem błogosławieństw, Kazanie na górze, Przypowieść o synu marnotrawnym, Pięć przykazań kościelnych, Siedem grzechów głównych

Nazwy dokumentów piszemy małą literą: encyklika, dekret, list pasterski, ale wielką literą, gdy wchodzą jako część w tytuł.

Nazwy gatunkowe modlitw piszemy małą literą, np.; litania, godzinki, kadysz (w judaizmie).W nazwach własnych konkretnych modlitw piszemy wielką literą pierwszy wyraz, np.: Gorzkie żale, Różaniec Kadisz szalem (w judaizmie) ale Modlitwa Pańska, Anioł Pański – drugi człon jest przymiotnikiem dzierżawczym.

Nazwy nabożeństw piszemy małą literą, np. liturgia godzin, roraty, suma,
droga krzyżowa, Msza Święta (lub Msza św.) – w tekstach religijnych piszemy wielką literą, np. W czasie Mszy Świętej celebrans odczytał list pasterski, Nazwy części mszy świętej zapisujemy małą literą, np.: akt pokutny,nazwy części mszy świętej, które są zarazem tytułami tekstów liturgicznych – pierwszy wyraz wielką literą, np.: Credo, Sanctus, Baranku Boży.
Nazwy sakramentów świętych piszemy małą literą: chrzest, bierzmowanie, Wyjątek: Eucharystia, Najświętszy Sakrament. Możliwe jest użycie wielkiej litery ze względów emocjonalnych: I Komunia Święta.

Nazwy tytułów urzędów kościelnych piszemy małą literą, np.: ojciec, ksiądz, papież, biskup, proboszcz. Ojciec Święty – odnosi się do Boga Ojca, do papieża ze względów emocjonalnych (wtedy także Ojciec św.).

Pełne oficjalne nazwy jednoosobowych urzędów piszemy wielką literą, np. Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, ale przewodniczący sesji Konferencji Episkopatu Polski.
Nazwy członków i członkiń zakonów piszemy małą literą, np. franciszkanie, dominikanie, jezuici, Pełne wielowyrazowe nazwy piszemy wielkimi literami wszystkie człony, np.: Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej, Towarzystwo Chrystusowe.

Nazwy instytucji i jednostek organizacyjnych Kościoła: Kościół katolicki, Kościół prawosławny, Kościoły protestanckie ale Kościół Rzymskokatolicki (tu także Katolicki), Kościół Polskokatolicki, Kościół Prawosławny w RP, Kościół Ewangelicko-Augsburski – nazwa własna jako organizacji archidiecezja, diecezja, parafia, kuria metropolitalna, ale gdy jest to oficjalna jednostkowa nazwa wówczas wszystkie człony wielka literą, np.: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej
Nazwy ruchów religijnych piszemy wielką literą, gdy są to oficjalne nazwy, np.: Odnowa w Duchu Świętym, Ruch Światło-Życie; oaza,– potoczne określenia.

Nazwy członków społeczności wyznaniowych piszemy małą literą, np.: chrześcijanin, katolik, ewangelik, żyd – jeśli chodzi o wyznanie, ale Żyd – jeśli chodzi o narodowość.
Nazwy soborów, synodów piszemy wielką literą wszystkie człony, np.: Sobór Watykański II. Można pisać sobór watykański II, gdy chodzi o wydarzenie historyczne.
Nazwy budynków i obiektów piszemy małą literą, np. kościół, bazylika, katedra, sanktuarium, Wyjątki Świątynia Opatrzności Bożej Bazylika w nazwach siedmiu bazylik większych: Bazylika Świętego Jana Chrzciciela na Lateranie, Bazylika Matki Boskiej Większej, Bazylika Świętego Pawła za Murami, Bazylika Świętego Piotra, Bazylika Świętego Wawrzyńca w Rzymie, Bazylika Świętego Franciszka z Asyżu, Bazylika Najświętszej Maryi Panny od Aniołów w Asyżu.

Nazwy przedmiotów materialnych mających charakter symboli religijnych oraz nazwy miejsc: krzyż, paschał, różaniec, monstrancja, hostia – chleb przeznaczony do konsekracji, Hostia – chleb po konsekracji (synonim Najświętszego Sakramentu); Gwiazda Betlejemska, Wieczernik, Ziemia Święta, Ziemia Obiecana – nazwa miejsca, ziemia obiecana – w znaczeniu przenośnym, Ziemia obiecana – tytuł powieści lub filmu góra Horeb, góra Syjon, góra Synaj, góra Tabor, ale Góra Oliwna
Wielka literą piszemy przymiotniki Boży, Pański jeżeli odnoszą się do istot boskich. W znaczeniu przenośnym – małą literą: boża krówka, boże drzewko, palec boży
I przy okazji ustalenia nieortograficzne: nie stawia się kropek po skrótach ksiąg biblijnych. Przymiotniki utworzone od nazw własnych miejscowości: Asyż – asyski, Bizancjum – bizantyjski albo bizantyński, Konstantynopol – konstantynopolitański, Lateran - laterański
Problemy może sprawiać odmiana niektórych wyrazów: Trzech Króli – poprawnie, gdyż umotywowane historycznie, w innych wypadkach: królów
Gorzkich żali – poprawnie, gdyż umotywowane historycznie, także Gorzkich żalów, andrzejki – w dopełniaczu l.m.: andrzejek, Pascha, w celowniku i miejscowniku: Passze
Przy pisowni tytułu kardynał można stosować dwie wersje: kardynał Stanisław Dziwisz lub Stanisław kardynał Dziwisz.

Więcej informacji w książce "Zasady pisowni słownictwa religijnego", red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2004.